Meşe Ağacı (Quercus)

Meşe Ağacı (Quercus)

Meşe, kayıngiller (Fagaceae) familyasının Quercus cinsinden 400 kadar türü arasında yaz-kış yapraklarını dökmeyenleri de bulunan dayanıklı orman ağaçlarının ortak adı.

Dünya üzerinde geniş bir yayılış sahası vardır. 25 m. boya ve 2 m. gövde çapına erişebilen geniş tepeli ağaçlardan, 3-5 m. boya sahip çalılara kadar değişen türleri vardır. Bu bitkilerin gövdeleri düzgün, kabuk önceleri düzgün, sonraları kalın ve yırtılmış durumda olup, esmer renktedir. Kökleri yanlara ve derinlere çok gider. Yaprakları da formları gibi değişkenlik gösterebilir, loplu, dişli ya da düz kenarlıdır. "Palamut" adı verilen silindirik meyveleri bir kadeh içinde yer alır. Bazı türlerinin palamudu büyük ve tırnaklı olur.

İçinde pelit denilen tohumu vardır. Pelit doku bakımından kestaneye benzer. Ancak, tadı acı olduğu için hayvan yemi olarak değerlendirilir. Meşe, alakarga ve sincabın kışın yemek için toprağa gömdüğü ya da kendiliğinden toprağa karışan pelitlerden ürer.

Saçlı Meşe Ağacı (Quercus cerris)

Saçlı Meşe Ağacı (Quercus cerris)

Saçlı meşe (Quercus cerris), kayıngiller (Fagaceae) familyasından anavatanı Güney Avrupa ve Anadolu olan bir meşe türü.

Bu meşe türü palamutların 18 ayda olgunlaşması ve dikensi (kılçıksı) uçlu yaprak lopları gibi karakterlerle Seksiyon Cerris'in genel özelliklerini yansıtır. 20-30 m veya daha yükseklikte, gövdesi 2 m çapında, tacı gençlikte konik yaşlandıkça genişleyen bir orman ağacıdır.

Morfolojik özellikleri

Yaprak : 6-12 x 3-5 cm boyutundaki 5-9 çiftli loplu yaprakların sinüsleri (boşluk) orta damara kadar uzanır veya ona yakın bir yerde sonlanır. Koyu yeşil yaprakların üzeri pürüzlü ve yıldız tüylüdür. Alt yüzeyi soluk renkli olan yapraklar sık tüylüdür. Küt uçlu yaprakların tabanı kesiklidir. 8-14 yanal damarlı yaprakların tüylü sapı 0.5-2 cm uzunluğunda olukludur.

Çiçek : Haziran ayında görülen sürgün tabanından çıkan kedicik tipi erkek çiçeklerin rengi sarımsı kahverenginden kırmızıya döner. 1-5'i bir arada bulunan kısa boylu dişi çiçeklerin sapı tüylüdür. 4 boyuncuğu bulunur.

Meyve : 3 cm uzunluğundaki palamut silindirik, sivri uçlu ve sapsızdır. Kadeh palamudun 2/3'nü içine alır. Saçlı uzun kadeh 1 cm yükseklik ile 1.8 çapında, ince yapılı olup pullar geriye doğru eğilmiştir. Meyve 2 yılda olgunlaşır.

Kabuk, Dal ve Tomurcuk : Kabuğu kalın soluk gri renkli ve çatlaklıdır. Hafif tüylü boğumlu dallar sonradan grimsi-kahverengiye döner. Yumurta biçimindeki tomurcukların kulakçıkları uzun saçlı ve kalıcıdır. Pullar kıvrımlıdır.

Saçlı meşe yaklaşık 120,000 yıl önceki buzul çağından evvel Kuzey Avrupa'da yaygındı. 18. yüzyıldan itibaren Birleşik Krallık ve İrlanda'ya yeniden getirildi. Bugün ise meşe üzerinde ağaç urları oluşturan mazı arıları kuşlara besin sağlar. Süs ağacı ve kıyılarda rüzgar siperi olarak kullanılır.

Ekolojik özellikleri

Bütün toprak tiplerinde hatta alkalli ve besince yoksun sahalarda da yetişir. Nispeten hızlı büyür.

Dağılımı

Asya'nın batısında Türkiye, Suriye ve Lübnan; Orta ve Doğu Avrupa ile Güneybatı Avrupa doğal yayılış sahasıdır.

Sapsız Meşe Ağacı (Quercus petraea)

Sapsız Meşe Ağacı (Quercus petraea)

Sapsız meşe (Quercus petraea), kayıngiller (Fagaceae) familyasından 30 metreye kadar boylanabilen birinci sınıf bir ağaçtır. Dişi çiçekler sürgünlere çok kısa bir sap ile bağlandığından bu ismi almıştır. Dış görünüm olarak saplı meşeye benzemektedir fakat palamutları sapsız, yaprak dipleri kulaksızdır. Saplı meşe ile hibrit yapıp karışık özellikte ağaçlar oluşturabilirler.

Türkiye de yayılış alanı, Kuzeybatı Anadolu, Trakya, Marmara Bölgesi, İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu, bölgelerinde olduğu bilinmektedir.

Kermes meşesi (Quercus coccifera)

Kermes meşesi (Quercus coccifera)


Kermes meşesi (Quercus coccifera), kayıngiller (Fagaceae) familyasından Akdeniz'e özgü bir meşe türü.

Sık dallı 2-3 m boyunda herdem yeşil bir çalı ya da çok nadir olarak 10 m'ye boylanan ufak ağaç şeklindedir. Tomurcuklar 3-4 mm boyunda, pullu, çıplak ya da tüylüdür. Yapraklar deri gibi serttir; kenarlar dikensi dişli olup her iki yüzü de çıplaktır. Palamut 2 yılda olgunlaşır ve hemen hemen sapsızdır.

Akdeniz rejiyonunun tipik bir bitkisidir. Türkiye'de Marmara, Ege bölgelerinde bulunur. Karadeniz bölgesinde; Zonguldak, Giresun ve Tokat'ta lokal olarak bulunur.

Macar Meşesi (Quercus frainetto)

Macar Meşesi (Quercus frainetto)

Macar meşesi (Quercus frainetto), kayıngiller (Fagaceae) familyasından doğal olarak Güney Avrupa, İtalya, Balkanlar ve Türkiye'de yayılış gösteren bir meşe türü.

Morfolojik özellikleri

40 m'ye kadar boy yapabilen kalın dallı geniş tepeli büyükçe bir ağaçtır. Gövde kabukları yukarıdan aşağıya doğru çatlaklı haldedir. Yan tomurcuklar sarmal dizilmiştir. Genç sürgünleri tüylü ya da çıplaktır. Lentiseller çok sayıda ve görülebilir haldedir. Tomurcuklar son derece iri ve dolgundur. Tomurcuklar keçe gibi tüylerle örtülmüştür.

Yapraklar ters yumurta şeklindedir. Orta damara kadar olan loblar ayrılır. Damarlanma tali (ikincil) loblara göre şekillenir. Lob sayısı 6-9 civarındadır. Yaprak sapları yok denecek kadar azdır. Yaprağın dip tarafında kulakçıklar bulunur.

Meyve daha çok sürgün uçlarındadır. Meyve kadehi 15 mm civarında ve sapsızdır. Palamut oldukça iridir; 25 mm kadar az tanenli ancak nişastalıdır.

Dağılımı

Türkiye'de, Trakya, Kuzey Batı Anadolu ve Marmara bölgesinde yayılış yapar.

Mazı Meşesi (Quercus infectoria)

Mazı Meşesi (Quercus infectoria)

2-20 m'ye kadar boylanabilen geniş tepeli, yarı daimi yeşil çalı veya ufak bir ağaçtır. Tomurcukları kestane kırmızısı rengindedir ve pulların kenarı kirpiklidir. Yaprakların sararıp dökülmesi her zaman sonbaharda olmaz, özellikle kışların ılık geçtiği yıllarda ilkbahara kadar devam eder. Yaprak ayası boyut ve renk bakımından çok çeşitlidir. Deri gibi kalın, yumurtamsı veya uzun oval ve çoğunlukla ondüleli olan yaprakların kenarları 4-8 adet dilimli loplu üçgenimsi dişli veya tam kenarlıdır. Dip tarafları ise yuvarlakça veya geniş kama şeklindedir. 6-11 çift yan damar bulunur; yaprağın alt yüzünde seyrek, yıldızsı tüyler vardır ya da tamamen çıplaktır. Yaprak sapları 1-15 mm'dir. Kupula sapsız ya da 10 mm saplı, kadeh yarım küre biçiminde, 10-18 mm çapındadır. Palamutun 1/3 veya 2/3 kısmı kadeh içerisindedir. Kadeh pulları birbiri üzerine sıkıca kapanmıştır, gri tüylüdür.



Doğal yayılış alanı Güney Avrupa, Türkiye, Suriye ve İran'dır. Türkiye'de iki alttürü yetişir.

Kasnak Meşesi (Quercus vulcanica)

Kasnak Meşesi (Quercus vulcanica)

Kasnak meşesi (Quercus vulcanica), kayıngiller (Fagaceae) familyasından 25-30 m boya ulaşabilen geniş ve yaygın tepeli bir meşe türü.

Morfolojik özellikleri

Genç sürgünler sarımtrak veya kırmızımtrak olup, önceleri tüylü daha sonraları çıplaktır. Tomurcuklar büyük yumurta biçiminde kahverengi kırmızı, tüysüzdür. Tomurcuk pullarının kenarları kirpiklidir. Yapraklar sürgünler üzerinde oldukça aralıklı dizilmiştir. Yaprak ayası ters yumurta veya eliptik biçimli, dip tarafı çarpıktır. Yaprakların alt yüzü basık ve yıldız tüylüdür. Üst yüzü çıplak ve koyu yeşildir. Kadeh çok belirgin ve yarımküre şeklindedir.

Dağılımı

Türkiye'de endemik bir türdür. Kütahya, Konya, Afyon, Isparta, Eğirdir, (sütçüler) yörelerinde bulunur. 1300-1800 m yükseltilere kadar çıkabilir.

Doğu Karadeniz meşesi (Quercus pontica)

Doğu Karadeniz meşesi (Quercus pontica)

Doğu Karadeniz meşesi (Quercus pontica), kayıngiller (Fagaceae) familyasından 15 m'ye kadar boy yapan çalı görünümünde bir meşe türü.

Morfolojik özellikleri

Kabuğu düzgün, yaşlanınca çatlaklıdır. Genç sürgünler köşeli, tomurcuklar oldukça iridir. Elips biçimindeki yaprakların uzunluğu 10-25 cm, genişliği ise 5-12 cm olup kestane yaprağına benzer. Yaprak sapı ufaktır. Palamut meyve 2-4 cm uzunluğunda olup dal üzerinde 2-4 kadarı bir arada kümelenmiş vaziyette görülür.

Dağılımı

Doğu Karadeniz meşesi Kuzey Avrupa'da süs ağacı olarak da yetiştirilir. Batı Kafkaslar'da Gürcistan ve Türkiye'nin kuzeydoğu bölgelerinde bulunur. Türkiye'de Trabzon, Rize, Hopa, Artvin ve Çoruh dolaylarında diğer ağaç türleri ile münferit olarak bulunur. Çok yavaş büyür.

İspir Meşesi (Quercus macranthera subsp. sysprensis)

İspir Meşesi (Quercus macranthera subsp. sysprensis)

İspir meşesi (Quercus macranthera subsp. sysprensis), kayıngiller (Fagaceae) familyasından Türkiye'ye özgü endemik meşe alt türü.

7 m'ye kadar boylanabilen küçük bir ağaçtır. Sürgünler önceleri tüylü sonradan dökülür. Tomurcuklar 4-6 mm uzunluğunda tüylüdür. Yaprakları ters yumurta biçiminde sürgünün ucunda toplanmıştır. 5-9 adet düzenli loptan oluşur. Yan damarlar 6-10 civarında birbirlerine paraleldir. Yaprak sapı çok kısadır. Kadeh pullarının üzeri biz şeklindedir. Meyve yarım küre şeklinde 1,5 cm kadar olup kadah pullarının 1/2 ya da 2/3'ünü içine almıştır.

Endemik bir tür olan ispir meşesi Doğu Anadolu bölgesinde yayılış yapar.

Ülkemizin bu endemik alttürü, Mudurnu, Kastamonu, Çorum, Amasya, Sivas, Gümüşhane, Yozgat, Sivas-Zara, Tunceli ve Erzurum yörelerinde yetişir.

Istranca Meşesi (Quercus hartwissiana)

Istranca Meşesi (Quercus hartwissiana)

Istranca meşesi (Quercus hartwissiana), kayıngiller (Fagaceae) familyasından yaprak döken bir meşe türü.

Morfolojik özellikleri

25 m'ye kadar boylanabilen düzgün gövdeli dar tepeli bir meşe türüdür. Gövde kabuğu düzenli aralıklarla çataklıdır. Sürgünleri dört köşeli, kahverengi, çıplak çok az sayıda lentisel vardır. Tomurcuklar terminal durumludur.

Yapraklar ters yumurta biçiminde; loplar sığ, 7-10 civarında yaprak damarı bulunur. Damarlar birbirine paralel, her iki yüzüde çıplaktır. Alt yüzünde basit ya da yıldız tüyler bulunur. Yaprak saplıdır.

Meyve bir yılda olgunlaşır. Kadeh pulları birbiri üzerine sıkıca kapanmış, uçları serbesttir. Meyve sapı 2-7 cm uzunluğundadır. Bir sapta 3-4 tane meyve bulunur.

Dağılımı

Dünya'da Bulgaristan, Romanya, Gürcistan ve Rusya'da yayılış gösterir. Türkiye'de Marmara bölgesinde Yıldız Dağları'nda ve Batı Karadeniz'de bulunur.

Anadolu Palamut Meşesi (Quercus ithaburensis subsp. macrolepis)

Anadolu Palamut Meşesi (Quercus ithaburensis subsp. macrolepis)

Anadolu palamut meşesi (Quercus ithaburensis subsp. macrolepis), kayıngiller (Fagaceae) familyasından doğal olarak Anadolu'da yetişen meşe alt türü.
Morfolojik özellikleri

Palamut meşesinin meyveleri 3 cm kadar uzunlukta silindir şekilli, açık kahverenkli ve buruk lezzetlidir. Palut, pelit, palıt gibi isimlerle de bilinir. Esas olarak palamut, pelit ve kadeh (kupula) olmak üzere iki kısımdan meydana gelir. İki kısma birden palamut adı verilir. Pelit, silindirik şekilli, takriben 2 cm uzunluğunda, ucu basık ve beyaz tüylüdür. Kadeh ise 2-6 cm çapında olup, üst kısmı tırnak denilen üzeri tüylü, uzun, kalın ve kıvrık veya yatık çıkıntılarla örtülüdür.

Genel özellikleri

Palamut meşesinin meyveleri iki senede bir olgunlaşır. Olgunlaşma Eylül ve Kasım aylarında sona erer. Fakat olgunlaşma fazlalaştıkça kadeh ve tırnaktaki tanen miktarı azalacağından, palamutlar tam olgunlaşmadan Ağustos-Eylül ayları arasında toplanır. Palamut meşesi 5-10 yaşından itibaren meyve vermeye başlar. En çok ürün 25-30 yaşlarında alınır. Bir ağaçta ortalama olarak 25-50 kg ürün alınmakla beraber, yetişme ortamına göre bu miktar değişebilir. Kurutma ile palamut, ağırlığının % 40'ını kaybeder. Pelit, meyvenin ağırlığının % 30'unu, tırnak ise % 25'ini teşkil eder.

Kullanımı

Taze veya kavrulmuş meşe palamutları ishal durdurucu olarak kullanılır. Ayrıca hayvan yemi olarak da yer yer kullanılır. Kabuğu soyulduktan sonra kavrulmuş olan palamut, toz edilerek kahvesi yapılabilir. Tadlandırılarak midevî ve ishal durdurucu olarak istifade edilir. Boya ve deri sanayiinde de kullanılır.